با افزايش همه‌­گيري ابزارهاي واقعيت مجازي (VR) در دهه‌­هاي گذشته، امکان استفاده از آن­ها در آزمايش‌­هاي رواشناختي نيز ممکن شده است. استفاده از VR در روانشناسي مزيت­‌هاي بسياري دارد. يکي از اين مزايا امکانات تقريبا نامحدود VR براي خلق محرک در محيط‌­هاي بديع و انعطاف‌­پذير است. بسياري از محرک­‌هايي که در جهان عادي خطرناک هستند و امکان مواجه آنها با درمان‌جو يا سوژه آزمايش وجود ندارد را با امنيت بيشتري در VR مي­‌توان شبيه‌­سازي کرد. با پيشرفت پردازنده‌­هاي گرافيکي و پردازشگر­هاي مرکزي قوي­‌تر، VR اعتبار  بوم­‌شناختي بيشتري نسبت به روش­‌هاي مرسوم را نيز دارا است.

يکي از مزيت‌­هاي واضح VR امکان ارائه محرک در سه بعد است. چنين امکاني در کنار کنترل­‌پذيري بالاي محيط به آزمون‌گرها امکان بررسي فرآيندهاي شناختي مانند توجه در در کنار رفتارهاي کارکردي مانند برنامه‌ريزي و شروع دست‌ه­اي از حرکات را مي­‌دهد. در تحقيقات باليني، VR قابليت ايجاد سناريوهاي از پيش تعريف شده و همچنين تغيير فرکانس و فرم ارائه محرک را با بيشترين دقت ممکن دارا است. چنين ويژگي­‌هاي مزيتي بسيار چشمگير نسبت به روش­‌هاي متداول و مرسوم براي بسياري از درمان‌­ها و آزمايشات محسوب مي­‌گردد.

علاوه بر اين، در VR امکان ارائه درون‌دادهاي حسي چندمداله (Multimodal Sensory Input) نيز وجود دارد که شنوايي، بساوايي، بويايي و حرکت را هم‌زمان در محيط يا اشياء مورد استفاده به کاربر القاء مي­‌کند. اين امر باعث غرق شدن (Immersion) کاربر در محيط مجازي شده و به آزمون‌گر امکان پياده سازي پروتکل­‌هايي را مي­‌دهد که در شرايط عادي ممکن نيست. براي مثال مي‌­توان با استفاده از VR تجربه‌­اي نزديک به واقعيت از ميدان جنگ، با صداي تفنگ‌­ها، بوي باروت و لرزش ترکش‌­ها را شبيه سازي کرده و در مواجهه درماني کهنه سربازان براي درمان PTSD از آن استفاده کرد. امکان ارائه دروندادهاي چندمداله با زمان پردازش ذهني سريع­تري نيز مرتبط است، چراکه در صورت وجود چند درونداد، اطلاعات کامل‌تري جهت پردازش در اختيار سيستم‌­هاي شناختي قرار مي­‌گيرد.

در روش­هاي مرسوم درماني/آزمايشي به دليل محدوديت­‌هاي موجود، بسياري از آزمايش‌­ها صرفا به «اشاره و کليک» کردن تقليل پيدا کرده و بدين شکل از اعتبار بوم­‌شناختي آزمايشات کاسته مي­‌شود؛ اما در VR اين محدوديت­‌ها حذف شده و به شکلي نزديک‌­تر به واقعيت مي­‌توان واکنش‌­هاي طبيعي کاربر نسبت به سناريوهاي بسياري را مورد بررسي قرار داد.

از آنجا که بسياري از مزيت­‌هاي VR ناشي از قراردادن کاربر در محيطي مجازي سرچشمه مي‌­گيرد، مفهوم «حضور» جاي خود را در ادبيات مربوط به اين حوزه باز کرده است. از حضور براي نشان دادن «حدي که کاربر احساس واقعا قرار داشتن در محيطي مجازي را دارد» استفاده مي­‌شود. در صورت بالا بودن احساس حضور، واکنش‌­ها و عملکرد کاربر به عمل او در دنياي واقعي نزديک­‌تر خواهد بود. اين مفهوم بسيار پراهميت است، اما متاسفانه اندازه‌­گيري عيني آن دشوار است. براي مثال در تلاش­‌هايي براي اندازه‌­گيري حضور به شکل عيني، محققان در يافتند که افزايش حضور با افزايش توجه نسبت به محرک در محيط و کاهش توجه نسبت به محرک غيرمربوط مرتبط است. فعاليت بيشتر مناطق جلويي و آهيان‌ه­اي با استفاده از EEG نيز در صورت حضور بيشتر گزارش شده است.

منبع